Before Endeavours Fade

tekst en foto’s © Diederik van Vleuten

Doe dit nooit! 1982. De auteur met in zijn handen een Engelse granaat, gevonden in een berm bij Mametz aan de Somme. Mijn vader maakte deze foto. Het had onze laatste foto kunnen zijn. Sindsdien ben ik zoveel wijzer geworden en heb ik nooit meer een stuk munitie aangeraakt.

In de zomer van 1982 maakte ik samen met mijn vader en mijn oudoom Jan een pelgrimage naar de slagvelden van het oude westfront van de Eerste Wereldoorlog. Het was mijn eerste ‘slagveldvakantie’ zoals mijn vader onze trip noemde. Dat er voor mij nog vele zouden volgen kon ik op dat moment uiteraard nog niet weten.

We maakten de reis in een klein Renaultje. Ik zat achterin, met op mijn schoot een WO I reisgids. Aan mij de taak ons drieën langs de talloze begraafplaatsen, monumenten en velden van eer te loodsen. De reisdoelen: Ieper, Vimy, Arras, de Somme.
Die WOI reisgids was geschreven door mevrouw Rose. E. Coombs. De titel: Before Endeavours Fade. 'Voor inspanningen in de vergetelheid raken'. Maar de hoofdletters B, E en F staan ook voor British Expeditionary Force, het Britse leger dat in 1914 over het Kanaal werd gezonden naar de loopgraven in Frankrijk en Vlaanderen. De eerste druk verscheen in 1976 en beleefde sindsdien vele herdrukken. Rose E. Coombs stierf in 1991 en sindsdien zetten geestverwanten haar grootse veldwerk voort. Nog altijd wordt B.E.F. gezien als de moeder der Battlefield Guides.

Before Endeavours Fade. De gebonden editie van 1982 en de ‘completely revised edition’ van 2006. Collectie auteur. Op het omslag het gedenkteken voor de 41ste Divisie in Flers, 7 kilometer van Bapaume, de Somme. Het beeld van de typische Engelse ‘Tommy’ werd ontworpen door Albert Toft, die het ook gebruikte voor het Royal London Fusiliers Monument in London en het War Memorial in Oldham.

41th Division Memorial in Flers in 2019 foto © Diederik van Vleuten

Pagina uit de herziene Before Endeavours Fade uit 2006. In de rechterkolom vermelding van Museum Romagne 14-18.

Een tijdje geleden wilde ik iets opzoeken in mijn allereerste B.E.F. Ik ben inmiddels de gelukkige bezitter van meerdere edities, waaronder de eerste gebonden druk, maar het meest ben ik gehecht aan mijn eerste exemplaar. Het heeft voor mij een grote emotionele waarde. Niet alleen omdat ik hem tijdens mijn eerste pelgrimage permanent op mijn schoot had liggen, maar ook omdat ik hem cadeau had gekregen van mijn oudoom Jan, op wie ik zeer gesteld was en die, geboren in 1906, de Eerste Wereldoorlog nog kende van geluid. Zo noemden mijn vader en ik hem dan ook op onze reis: oom Jan de geluidsveteraan. Als kleine jongen, spelend in de weilanden rond de boerderij van zijn oom Dick in Brabant, had hij meerdere malen het gerommel en gedonder gehoord van de kanonnen van het westelijk front in Vlaanderen. Om meer dan een reden een onvervangbaar exemplaar dus.

Sam en Jan van Vleuten. Mijn opa en oudoom in 1915. Twee geluidsveteranen van de Grote Oorlog

Des te groter was de schrik toen ik de gids niet aantrof op de boekenplank waar hij zou moeten staan. En ook niet elders in mijn kast. Ik kon mij niet herinneren het boek verplaatst te hebben dus ik begon meteen zenuwachtig te zoeken. In andere kasten, in vergeten verhuisdozen, overal. Maar mijn eerste B.E.F. bleef onvindbaar. En mijn verdriet onpeilbaar. En dus stond mij niets anders te doen dan op zoek te gaan naar een 'nieuw' B.E.F. exemplaar uit 1982, de Editie Oom Jan dus.

Via het internet vond ik bij een antiquaar in Kent een 1982 editie. De omschrijving was veelbelovend. De vorige eigenaar had zijn naam op de titelpagina gezet maar verder was het een 'fine copy'. Wat heet: het was een door Rose Coombs gesigneerd exemplaar en, of dat nog niet genoeg was, kwam de gids uit de bibliotheek van een groot WO I kenner.

De antiquaar liet mij per mail weten dat het exemplaar nog te koop was. Voor de prijs hoefde ik het niet te laten. Er zat ook nog een kleinigheidje bij: een envelop met daarin wat krantenknipsels en een paar brieven. Die envelop had altijd achterin het boek gezeten, hoorde er als het ware bij en wat moest de antiquaar er verder mee? Tien dagen later arriveerde het boek inclusief envelop. Die knipsels waren niet echt interessant, maar de brieven bezorgden mij kippenvel. Had de antiquaar wel geweten door wie ze waren geschreven en waar ze over gingen? Ik wist wel zeker van niet.

28 februari 1991. Geachte heer … 

Dank voor uw hartelijke Kerstgroeten aan het adres van mijn zuster Rose Coombs. Het spijt mij zeer mij U te moeten meedelen dat Rose in januari is overleden. Het was een langdurige ziekte die haar zeer uitputte maar gelukkig was zij, dankzij haar dokter, de laatste maanden zonder pijn. Mogelijk heeft u het nieuws inmiddels via The Times vernomen. Ik prijs mij gelukkig haar tot aan haar laatste dagen te hebben mogen verzorgen.

De getypte brief was afkomstig van Grace Coombs, de zus van Rose. Na het bericht van haar overlijden vervolgt de brief met bijzonderheden over de afscheidsplechtigheden en de bestemming van de as van Rose:

Het spijt mij dat u nu pas en op deze manier moet vernemen van het verlies maar ik vertrouw erop dat u het mij vergeeft dat ik u niet kon aanschrijven toen het moment daar was: de hoeveelheid namen in Rose’s adresboekje overstegen die van het telefoonboek van Londen.

Met vriendelijke groet, Grace Coombs.

Het duurde even voor tot mij doordrong wat ik in mijn handen had. De geliefde gids van oom Jan mocht ik dan kwijt zijn, wat er voor in de plaats was gekomen was meer dan een pleister op de wonde. Drie handgeschreven brieven van Rose Coombs en een persoonlijk verslag van haar zuster Grace omtrent Rose’s laatste dagen en de ontroerende bestemming van haar as.

Ramparts Cemetry (Lille Gate) in Ieper waar de as van Rose Coombs werd bijgezet naar haar dood in januari 1991

Rose Coombs bij het beeld van de kariboe in het Newfoundland Memorial Park bij Beaumont Hamel aan de Somme, foto begin jaren 80, en bij een herdenkingsplechtigheid een paar maanden voor haar dood. Na haar overlijden werd haar complete bibliotheek - meer dan 1400 boeken- volgens haar laatste wil geschonken aan het Flanders Fields Museum, waar de collectie zich nu bevindt in het Kenniscentrum van het museum. De collectie is verdeeld in Coombs 01 (Eerste Wereldoorlog) en Coombs 02 (Tweede Wereldoorlog). NB: Ook de WOI collectie van Koen Koch bevindt zich in het FFM.

Briefpapier van het Imperial War Museum waarvan Rose als medewerker - onder andere als hoofd van de afdeling Printed Books - gebruik maakte. In haar drie brieven uit 1986 schrijft ze over geplande reizen naar België en Frankrijk om nieuwe foto’s te maken en informatie na te lopen voor de komende editie van Before Endeavours Fade.

Ik vroeg mij af waarom het zo moest zijn dat ik door het kwijtraken van een geliefde reisgids nu in het bezit was gekomen van persoonlijke brieven van de schrijfster zelf. Ik besloot om de gids en de brieven veilig op te bergen in de manshoge brandbestendige kluis waarin zich ook ons familiearchief bevindt. Kwijtraken zou mij geen tweede keer overkomen! Op die plek worden ook de memoires van oom Jan bewaard, zijn levensboek waarin hij zo indringend schrijft over zijn kinderjaren in het neutrale Nederland van '14-'18.

Pas toen ik de kluisdeur opende realiseerde ik mij dat het de enige plek was waar ik nog niet had gezocht. Het zou toch niet? Jawel. In dezelfde doos waarin de memoires van oom Jan opgeborgen liggen vond ik het verloren gewaande exemplaar terug dat mijn oudoom mij meer dan veertig jaar geleden in Ieper - startpunt van onze reis- cadeau gaf. Ik kon mij niet herinneren het daar opgeborgen te hebben maar wie anders dan ikzelf kon hij zijn geweest?
Ontroerd nam ik zijn Before Endeavours Fade in handen. ‘Ieper, 22 augustus 1982’ had ik eigenhandig rechtsboven op de titelpagina geschreven. Alles kwam weer terug. De beelden, de indrukken en flarden van gesprekken uit die paar zomerdagen toen ik samen met mijn vader en oom Jan voor het eerst de sporen van de Grote Oorlog zag en die oorlog niet meer uit mij weg zou gaan. Ik had mijn eindexamen gedaan, mijn middelbare schooltijd afgerond en stond aan de vooravond van een studie aan het conservatorium. Ik stond op de drempel van iets nieuws en had nog een heel leven voor mij.
Dat gold niet voor Oom Jan. Hij overleed een paar jaar na onze pelgrimage. Hoe langer het geleden is hoe meer ik hem mis. Maar ook zijn inspanningen raken niet in de vergetelheid. Zijn memoires zouden in 2010 aan de basis staan van mijn solocarrière in het theater. En in 2018 aan mijn debuut als schrijver. Zijn levensverhaal gaf mij een nieuwe richting en bestemming. Opnieuw reisde hij met mij mee en hij zal dat blijven doen. Net als de Rose.

Dag oom Jan. Dag Rose. Rust zacht.

Uit B.E.F. 2006: Route Verdun - Saint Menehould, via Mort Homme, Montfaucon, Romagne, Appremont, Varennes, Butte de Vauqois e.a.